Dzień 3 – 10 października – Cuzco, Sacsayhuaman (“migawki”)
Paweł “Viajero”:
Migawki mieszają się i przenikają. Te sprzed ośmiu lat i te obecne. Cuzco – Plaza de Armas, Qorikancha. stare kolonialne kamienice, Sacsayhuaman w słońcu w 2008 i Sacsayhuaman w strugach deszczu w 2016 – mimo, że to ta sama pora roku i miesiąc. Ale najważniejszy zapamiętany kadr z Cuzco wygląda tak: wschód słońca nad kotliną, w której rozłożone jest miasto, na zboczach 
morze brązowej dachówki i ślizgające się po otaczających kotlinę górach pierwsze promienie słońca – magic hour.. Cuzco – takie je zapamiętałem i takim je znajduję po raz drugi. Tym razem może nie mamy tak spektakularnych widoków z okna – mieszkamy w starej kamienicy przy wąskiej uliczce, ale za to jesteśmy w sąsiedztwie głównego placu. Grube ściany, drewniane bale w stropie, skrzypiące schody. Ciekawe, jakie czasy pamiętają te zacne mury. Nawet jeśli nie mamy takich widoków z własnego okna, to owo spektakularne morze brązowej dachówki zawsze można podziwiać na głównym placu. Z dwóch tylko stron widok przesłaniają nieco Catedral del Cuzco i kościół La Compania de Jesus. Okolice Plaza de Armas nic a nic się nie zmieniły: pięknie utrzymany skwer, ławeczki, arkady z podcieniami i mnogość sklepów z pamiątkami. Jedyną chyba nowością są Indianki oferujące wokół całego placu masaże lecznicze.. nie pytam na jakie dolegliwości 🙂
Oprócz wczorajszego popołudnia praktycznie mamy jedynie dzisiaj na pokrzątanie się trochę po mieście – obejrzenie starówki, kompleksu świątynnego Qorikancha oraz zdobycie leżących powyżej miasta ruin Sacsayhuaman. Czeka nas też trochę zadań logistycznych – mamy napięty grafik. Do naszych „zadań” należy zakup Boleto turistico uprawniającego do zwiedzania atrakcji Cuzco i okolic, zakup biletów na lot w Boliwii (La Paz – Rurrenabaque), kupienie kartek 
pocztowych i wysłanie ich do kraju 🙂 Na pewno musimy też dbać przez cały dzień o odpowiedni poziom coca we krwi – to postanowienie po pierwszej ciężkiej nocy w Cuzco. Wizyta na bazarze San Pedro pozwala nam zaopatrzyć się w zapas liści na całe trzy tygodnie, a w porze obiadowej w tutejszych garkuchniach za grosik pozwala zaspokoić głód. Na bazarze San Pedro w budce z miejscowymi medykamentami kupuję też moją ulubioną esencję – Agua de Kananga. Zapach znany nam z ceremonii Kambo..
Przede wszystkim, żeby zwiedzać Cuzco i okoliczne atrakcje trzeba kupić Boleto turistico. Za całe 130 soli można kupić bilet 10-dniowy uprawniający do zwiedzania wszystkich okolicznych stanowisk archeologicznych, ruin i muzeów. Można też kupić 2-dniowe bilety częściowe na trzy tzw. „obwody”, ale podział atrakcji na poszczególne obwody jest tak dobrany, że jeśli chcesz – jak my – zobaczyć żelazne pozycje: Sacsayhuaman, Qorikancha, Pisac, Ollantaytambo, szybko dochodzisz do wniosku, że 130 soli to i tak będzie taniej, niż 3 razy po 70 soli 🙂
Z biletami lotniczymi La Paz – Rurrenabaque to trochę dłuższa historia. Rurenabaque to początek naszego wypadu w głąb dżungli w Boliwii. Monopolistą na tej trasie jest linia lotnicza Amaszonas. Kilka lotów dziennie małymi 18-to miejscowymi maszynami zapewnia podróżnikom możliwość dotarcia z La Paz do małej mieściny nad rzeką Beni, z której można wyruszyć do Parque Nacional Madidi. W dzisiejszych czasach, jeśli jest linia lotnicza, to bilety prawdopodobnie da się kupić przez Internet – i tak też próbowaliśmy zrobić. Zawsze jest jednak jakiś pierwszy raz. Jak kupiłem już w życiu dziesiątki biletów lotniczych, tak nigdy jeszcze nie zdarzyło mi się coś takiego – podczas zakupu, przy ostatnim kroku, strona w przeglądarce „wywaliła się” z błędem „Internal server error” i 
zostaliśmy bez biletów, ale za to z pobraną całą kwotą z konta – wcale niemałą, z racji monopolu Amaszonas na tej trasie.. 🙂 Żeby nie tworzyć zupełnie niezdrowej atmosfery wokół rzeczonej linii, muszę przyznać, że inne bilety: Uyuni – Santa Cruz udało nam się kupić na ich stronie bez problemu. Dopiero po nieudanej transakcji zacząłem śledzić wpisy na temat przewoźnika. Okazuje się, że fora pełne są postów niezadowolonych pasażerów o tym, jak odwoływano loty, kazano płacić po raz drugi za przelot, jeśli nie mieli przy sobie karty, którą dokonali płatności oraz nie odpowiadano na reklamacje.. etc. Odwoływanie lotów było ponoć praktycznie chlebem powszednim właśnie na trasie La Paz – Rurrenabaque. Szczytem była relacja Anglików, którzy dotarli na lotnisko, dowiedzieli się, że ich lot będzie opóźniony o co najmniej sześć godzin. Kiedy po pięciu wrócili na lotnisko, okazało się, że ich samolot odleciał już wcześniej – kompletna wolna amerykanka. Nie chcąc ryzykować kolejnego zakupu przez Internet na tej trasie, postanowiliśmy kupić bilety w przedstawicielstwie Amaszonas w Peru – właśnie w Cuzco. Rzeczone „przedstawicielstwo” okazuje się małym biurem podróży, które sprzedaje bilety różnych linii – ale jest, istnieje i za gotówkę jest nam w stanie sprzedać upragnione bilety do dżungli. Później po powrocie do kraju pozostało nam już tylko dochodzenie kwoty niesłusznie pobranej z rachunku. Na szczęście zakupy kartami są ubezpieczone i organizacja VISA uznała naszą reklamację – chwała jej za to.. 😉
Qorikancha – jak mi przenikają się migawki, tak w tym kompleksie przenika się to, co pradawne – inkaskie, z tym co kolonialne – hiszpańskie. Niegdyś monumentalny kompleks świątynny, w którym Inkowie czcili swoich Bogów – dzisiaj kościół św. Dominika. Oryginalna budowla wzniesiona z ogromnych, wielokształtnych i doskonale dopasowanych bloków kamiennych z murem o 
obwodzie ok. 300 metrów. Obejmowała kilka świątyń oraz główny dziedziniec pokryty złotymi płytami. Stało tu też ponoć dziesięć złotych tronów, na których spoczywały mumie kolejnych królów inkaskich. Po zdobyciu Cuzco przez hiszpańskich konkwistadorów, Qorikancha została splądrowana, a zrabowane złoto wywiezione do Hiszpanii. Jeśli tylko Hiszpanom udawało się coś zburzyć w Nowym Świecie, czynili to z pasją – starali się zniszczyć wszelkie przejawy indiańskiej kultury. Szczęśliwie kompleks – z racji swoich olbrzymich rozmiarów – był praktycznie niemożliwy do zburzenia z pomocą środków, którymi dysponowali najeźdźcy. „Obudowując go” nowymi zabudowaniami starano się go „zasłonić” i przekształcić w klasztor Dominikanów. Dzięki temu możemy dzisiaj oglądać ten swoisty mix – kolonialne krużganki wokół wewnętrznego dziedzińca wzniesione na inkaskich murach. Mury wykonane z taką precyzją, że myślę, że nawet dzisiaj przy diamentowych narzędziach do cięcia, trudno byłoby uzyskać taki poziom dopasowania granitowych bloków. Bloki łączone bez zaprawy – ze szczelinami, w które trudno byłoby wsunąć szpilkę – tworzą mur, w którym pozostawiono charakterystyczne trapezowate otwory okienne. Kiedy się ogląda te konstrukcje, nie dziwi wcale, że bywają ilustracją w materiałach – filmowych, publikacjach – w których nawiązuje się do rzekomych kontaktów minionych cywilizacji z Kosmitami.. 🙂
Gdyby nie te 3300 m n.p.m… gdyby nie to, że w powietrzu wisi ulewa.. może nawet próbowalibyśmy zdobywać Sacsayhuaman na piechotę – to niecałe 2 km od głównego placu. Na razie tylko siąpi i w tej sytuacji decydujemy się na taksówkę. Taksówkarz złapany na Plaza de Armas należy chyba do najbardziej brawurowych przedstawicieli swojej 
profesji. Trasa z miasta w kierunku ruin Sacsayhuaman wspina się serpentyną po zboczu, ale jest uliczka w mieście, która pozwala skrócić drogę i dołączyć do serpentyny już w pobliżu ruin. Pewnie przesadzam, ale na moje oko uliczka jest nachylona pod kątem 45 stopni i dodatkowo jest wybrukowana kocimi łbami 🙂 Gdyby nie mżawka i gdyby nie to, że ktoś z prawej miał pierwszeństwo, nasz mistrz kierownicy podjechałby pod tę stromiznę. Niestety pech – na moment zatrzymujemy się, żeby przepuścić pojazd z prawej. Koła zaczynają się ślizgać przy próbie ruszenia. Zamiast do przodu, zaczynamy się zsuwać. Jeszcze jedna.. druga.. rozpaczliwa próba złapania przyczepności i kierowca musi dać za wygraną. Niepyszny jedzie z powrotem w dół. Myślał, że zostanie mu w kieszeni większość z wynegocjowanych ośmiu soli. Tymczasem musi jednak spalić trochę paliwa jadąc długą serpentyną aż do samych ruin.
Sacsayhuaman – już sama nazwa brzmi jak indiańska melodia. Stanowisko archeologiczne rozciągnięte jest na dużym obszarze. Główna budowla składa się z trzech megalitycznych murów w układzie tarasowym – jeden nad drugim. Mury mają układ zygzakowaty – ciągną się na długości około 400 m. I znowu, kiedy ogląda się to miejsce – kłaniają się Kosmici 🙂 Do budowy ścian użyto ogromnych głazów dostarczonych z kamieniołomów znajdujących się podobno w odległości 15 km. Informacja ta nie robiłaby może takiego wrażenia, gdyby nie to, że największy użyty kamień ma wymiary 9 m wysokości, 5 m szerokości i 4 m grubości. Jego waga wynosi około 350 ton! W jaki sposób Inkowie transportowali te kamienie, jeśli nie znali koła, ani walców..? Pozostaje zagadką 
również, jak bloki o takich rozmiarach i masie były dopasowywane. O ile można jeszcze imaginować sobie, że nadrabia się brak zaawansowanego sprzętu wytrwałością – wszak można prymitywnymi narzędziami szlifować dwa kamienie przez parę lat.. 🙂 o tyle trudno wyobrazić sobie, jak można przymierzyć te głazy do siebie, czy są już dostatecznie dopasowane (przypomnijmy: „nie wciśnie się nawet szpilki..”), jeśli oba mają ponad sto ton.. Increible!
Nieprawdopodobne też, jak nagle łapie nas ulewny deszcz. Dobrze, że uznaliśmy już, że wychodzimy z ruin. W tej sytuacji odpuszczamy wizytę pod wielką rzeźbą Chrystusa z rozłożonymi rękoma, który właśnie stąd góruje sobie nad miastem. I on i my w strugach deszczu.. Kupujemy foliowe poncza od Indianek, które nagle wyrastają z tym towarem, jak spod ziemi. I tak idziemy w dół stromym kamienistym źlebem, aż do asfaltowej serpentyny. Trafiamy od góry na tę uliczkę „45 stopni”, którą zamierzał wjechać nasz brawurowy kierowca. Z tej perspektywy taka próba wygląda równie nieprawdopodobnie, jak z dołu.
Kiedy przestaje padać, niedaleko marketu San Pedro na placu San Francisco robimy sobie dłuższe posiedzenie. Patrzę, jak w jednym kadrze stare miesza się 
z nowym. Z jednej strony starsze Indianki w charakterystycznych kapeluszach z dwoma cienkimi warkoczami związanymi na plecach, z drugiej nowocześnie ubrane młode dziewczyny. Chusty w kolorach prawie łowickich używane do noszenia dzieci na plecach, nieobecność wózków dziecięcych na ulicach – kto by pchał je tak pod górę i spuszczał z góry co chwila. Stare kamienice z hiszpańskimi rzeźbionymi drewnianymi balkonami i nowoczesne terenowe samochody..
Wieczorem narada wojenna. Namawiam Kamilę, żeby nasz następny dwudniowy rajd wykonać tylko z podręcznymi plecakami. Zostawmy – mówię – rano plecaki w hostelu. Mobilni – zwiedzimy w ciągu dnia Pisac, złapiemy colectivo przez Urubambę do Ollantaytambo, tam zobaczymy ruiny. Zanocujemy. Noce są zimne, więc do swojego podręcznego plecaka zabiorę kubki, grzałkę i herbatę – kuszę. O świcie ruszymy pociągiem do Aguas Calientes, stamtąd na Machu Picchu. Jutro po południu wrócimy do Cuzco, zabierzemy nasze plecaki z hostelu i pojedziemy prosto na dworzec na nasz autobus do Puno.. Początkowo opór.. ale Kamili udaje się go w sobie zwalczyć i bohatersko godzi się na taki dyskomfort – bez plecaka, bez „wszystkiego”.. ze skarpetkami, majtkami i grzałką na Machu Picchu.. 🙂
Kamila:
(w przygotowaniu..)
której spotykamy się z Przyjaciółmi, parą mieszkającą w Anglii – Dorotą i John’em. Chwała im za to, że chce im się przejechać dokładnie przez cały Londyn, żeby posiedzieć z nami 2-3 godziny i jeszcze nas ugościć w lotniskowej restauracji. Dzięki nim przymusowe spowolnienie zostaje zamienione w miłą pogawędkę, podczas której żartem dnia staje się tekst „nothing is booked” – to od tego, że opowiadamy o tym, co zobaczymy w Peru i Boliwii, w jakich miejscach będziemy i że niemal nic „nie jest zarezerwowane” 🙂 Obok udokumentowana chwila – rarytas wydawniczy (od lewej: Paweł, Kamila, Dorota i John).
pamiątkami i innymi turystycznymi różnościami. Mam w portfelu – oprócz zwyczajowej zielonej waluty – 5 euro. Myślę sobie, wymienię, kupię wodę, zostanie mi jeszcze na „drobne wydatki” w drodze powrotnej – też mamy przesiadkę w Bogocie. W końcu 5 euro to nawet więcej niż 5 dolarów – ileż może kosztować woda na lotnisku. W okienku oficjalnej wymiany pierwsze zdziwienie. Po skrupulatnym spisaniu moich danych z paszportu pani mówi coś, czego nie rozumiem w pierwszym momencie. Na migi pokazuje mi poduszeczkę z tuszem po mojej stronie szyby. Okazuje się, że na pokwitowaniu mam złożyć odcisk wskazującego palca 🙂 Wątpię, żeby prowadzili potem cyfrową bazę osób daktyloskopowanych, po cóż im więc ta sterta papierowych kwitków z odciskami.. No cóż, co kraj, to obyczaj.. Odbieram należne 15 000 pesos i udaję się do jedynego otwartego sklepu. Jakież jest moje zdziwienie, kiedy okazuje się, że tych 15 000 pesos nie wystarcza na małą pepsi 0,5 i średnią wodę 0,7 🙂 I tak muszę posłużyć się dolarami i tak. Pepsi – informuje kwitek z kasy – kosztuje 1,5 dolara, woda 5 dolarów 🙂 Caaaałe 15 000 kolumbijskich pesos zostaje mi na powrotną przesiadkę. Jeszcze w Cuzco, kiedy będziemy dopijać resztki wody, będziemy żartować, że to drogocenna „złota woda” za 5 dolarów z lotniska – nomen omen – „El Dorado”..
tylu Polaków, że miał szansę siedząc w tym kantorku nauczyć się paru zwrotów i to nie tylko tych zwyczajowych „dzień dobry”, czy „dziękuję”. Przyglądając się monitorowi mówi do mnie po polsku na przykład „byłeś dwa razy” (podczas pierwszego pobytu wyjeżdżałem faktycznie na jeden dzień do Boliwii i wracałem do Peru). Pierwszy raz tego dnia zostajemy też pochwaleni za nasz hiszpański: „na pewno mówicie lepiej po hiszpańsku, niż ja po polsku..” 🙂 Na lotnisku w Limie musimy odebrać nasz bagaż i odbyć pełną odprawę przed krajowym już lotem Lima-Cuzco. Okazuje się, że przez osiem lat zwyczaje na lotnisku w Limie zmieniły się. Podczas pierwszej podróży, pamiętam, zaskoczył mnie zwyczaj skrupulatnej kontroli kwitków bagażowych przy odbieraniu bagażu z taśmy. Całkiem uzasadniony – już pomijam aspekt uczciwości pasażerów, ale nie raz przecież zdarza się miewać rozterki przy taśmie, kiedy krążą po niej identyczne do naszej walizki, czy plecaki.
San Pedro i u kobiet przy wejściu kupujecie liście coca.. pamiętajcie.. wkładacie 10-15 liści i żujecie.. wysysacie.. wysysacie.. i po parunastu minutach wypluwacie kulę liści.. zrobicie tak parę razy i po problemie.. nie będzie bolała głowa.. nie będziecie mieli mdłości.. pamiętajcie – mercado San Pedro..”. Opowiadamy i my o sobie – jest ciekawy, kim dla siebie jesteśmy, co robimy, w jakich zawodach pracujemy.. etc. No i pada drugi komplement tego dnia: „całkiem dobrze się z Wami rozmawia.. mówicie po latynoamerykańsku, nie seplenicie, jak Hiszpanie..”. My też mamy wrażenie, że dużo łatwiej go zrozumieć, niż hiszpańskiego lektora 😉 „Polak – Latynoamerykanin dwa bratanki..” 🙂 Z ciekawostek na temat Limy dowiadujemy się np. że codziennie miasto doświadcza średnio 8 mikro-wstrząsów tektonicznych. Nasz przewodnik pokazuje nam metalowe siatki pokrywające ściany stromego klifu, wzdłuż którego biegnie nadmorska arteria komunikacyjna – Circuito de Playas. Podrzuca nas w końcu do Plaza Mayor. Rozstajemy się na jakieś 45 minut przy Bazylice San Francisco – on gdzieś tu zaparkuje, my mamy czas na cieszenie się atmosferą głównego placu. Można tu obejrzeć zmianę warty pod pałacem rządowym, można zwiedzić Katedrę Limy, obejrzeć przepiękną fasadę Pałacu Arcybiskupa z hiszpańskimi drewnianymi balkonami. Ponieważ nie mamy dużo czasu, Kamila woli pokręcić się po placu z aparatem w ręku – trafiamy akurat na jakiś niedzielny festyn i paradę orkiestry wojskowej. Mieszkańcy Limy całymi rodzinami licznie w nim uczestniczą. Czas wracać do naszego taksówkarza. Przez trasę wylotową na północ kraju, a potem odbijając w Av. Peru wracamy na lotnisko. Niska, niezbyt imponująca (żeby nie powiedzieć biedna) zabudowa wzdłuż alei to – zdaniem naszego przewodnika – skupisko tutejszej klasy średniej.
kotlinie po lewej stronie. Mija je, pasażerowie przy małych okienkach nie wiedzą, że z przodu przed samolotem jest wysoka góra. Samolot pochyla się mocno na lewe skrzydło i trwając długo w tej pozycji okrąża górę. Przez dłuższy czas w oknach widać tylko zbliżenie kamienistego zbocza. W końcu wychodzi z przechyłu i okrążenia – na niewielkiej wysokości, prosto na lądowisko.. Wyrazy uznania (w skrócie „szacun”) dla pilota – manewr raczej widywany w wykonaniu małych awionetek niż dużego rejsowego samolotu.
teren portu lotniczego. Nie czujemy się świeżo i nie jesteśmy w pełni sił, ale fajnie jest objechać miasto.. Posłuchać hiszpańskiego tak blisko – nasz taksówkarz przewodnik jest super sympatyczny i ciekawy, i w krótkim czasie pokazuje nam perełki Limy.. Mamy szczęście podczas naszych podróży do taksówkarzy-przewodników 🙂 Dla mnie najpiękniejszy moment to zobaczyć Ocean Spokojny.. Nad tą wodą mnie jeszcze nie było.. i choć nie moczę w niej stopy, to i tak wydarzenie to napełnia mnie szczęściem 🙂 Odwiedzamy El Parque del Amor (Park Miłości) nad brzegiem oceanu.. z „El Beso” – wielkogabarytowym pomnikiem namiętnie całującej się pary pośrodku i z murkami wokół. Murki w stylu Gaudiego, jak w Park Güel w Barcelonie, ozdobione mozaikami z potłuczonych ceramicznych płytek. Miejsce pełne uroku. Oprócz widoku oceanu i całującej się pary przyciąga mnie mozaikowy napis „Amor es como luz” – Miłość jest jak światło.. Na Plaza Mayor wrażenie robią na mnie stroje kobiet – te typowe dwa warkocze, meloniki i falbaniaste spódnice.. Moje pierwsze spotkanie z folklorem 🙂 I oczywiście architektura, kolonialna i barokowa.. Klimat bardzo ciekawy, jak na geograficzne położenie miasta, ulice wciąż spowite mgłą, niebo zasnute chmurami, słońca nie widać, upału nie ma.. czy to wpływ oceanu..? 
ulubione miejsce przy oknie dostarcza wielu niesamowitych wrażeń.. Widok z góry takich gór, jak Andy.. ach, coś pięknego.. całe to widoczne ukształtowanie terenu, wierzchołki wyłaniające się z chmur, ośnieżone szczyty, ta bliskość gór, do których na co dzień tak daleko.. Trudno odkleić nos od szyby 🙂 I to spektakularne lądowanie w Cuzco, z zakrętem przez lewe skrzydło, zza górskiego pasma, pas lotniska w samym środku miasta otoczonego zewsząd górami..
tyle wszystkie te nieaktualne wpisy w Internecie, które cały czas tam nadal pokutują. Miało być niedostępnie – wcale nie było, miały być problemy z poruszaniem się po kraju – nie było żadnych, miało nie być bankomatów, oficjalnej wymiany etc. – wszystko to było. Oprócz tego najnowsze modele smartfonów, żywność z importu i inne atrybuty budzącego się wolnego rynku. Wszystko to w duchu przemian tak podobnych do tych, które stały się udziałem naszego kraju po 1989. Biorąc pod uwagę tę opiewaną przez internautów n i e d o s t ę p n o ś ć, już po kilku dniach było widać, że spóźniliśmy się do Birmy przynajmniej o kilka lat.. 🙂 Jedyne na co na pewno nie spóźniliśmy się, to magiczne zachody słońca. Miały być takie – i takie były.. Słońce nie bierze udziału w ludzkich przyziemnościach. Ma swój własny puls, zgodnie z którym przemierza nieboskłon – nam przez jakiś czas przydzielona zostaje tylko rola świadków tego.. 
luku pod przednim pokładem – dokładają tam również nasze plecaki. Przyjechaliśmy na przystań czarną nocą, ale bardzo szybko po wypłynięciu zaczyna świtać. Widać porośnięte zaroślami brzegi, a w oddali spowite różową mgiełką wzgórza. W poblasku wysuwającego się zza gór słońca widać zarysy chat nad brzegiem rzeki. Początkowo oglądamy te same widoki, które widzieliśmy w drodze do Sagaing – wzgórza ze stupami i nowoczesny most z półkolistymi stalowymi ramionami wznoszącymi się od przęsła do przęsła. Po rzece płyną powoli różnej maści jednostki: promy, pogłębiarki, barki, statki pasażerskie.. od czasu do czasu jakieś czółno rybackie. Całkiem spory ruch na rzece. Słońce wschodząc daje prawdziwy pokaz dla fotografów: tarcza do połowy zasłonięta górami.. tarcza przysłonięta poziomo rozciągniętymi chmurami.. miedziana tarcza.. miedziane góry.. Teraz na prawym brzegu krajobrazowa kwintesencja Birmy. Zalesione wzgórza naszpikowane stupami.. śnieżnobiałe.. złote.. złote na śnieżnobiałych podstawach.. cała kolekcja stożków, wyrastających, jak grzyby po deszczu. Wyżej na jednym ze wzgórz rozpoznajemy chyba kompleks PoneNyaShin, w którym byliśmy przedwczoraj. Przy nabrzeżu u podnóża wzgórza widać zacumowany duży, luksusowy statek spacerowy – dwa piętra kajut i górny pokład. Takie jednostki mijają nas jeszcze kilka razy na rzece w drodze do Bagan. Myśleliśmy, że powolna podróż statkiem pozwoli nam uszczknąć trochę więcej z miejscowego kolorytu, niż lot samolotem. Pozwoli na obserwację krajobrazów i podpatrywanie ludzi. Tymczasem okazuje się, że krajobraz po obu stronach rzeki jest bardzo monotonny. Oba brzegi są płaskie, do samej wody schodzą albo piaszczyste łachy, albo zarośla wcale nie przywodzące na myśl tropikalnej roślinności. Czasem wręcz obraz tego, co dzieje się w głębi, zasłania wał przeciwpowodziowy. Trochę zawiedziony widokiem podsumowuję w myślach: „wygląda to jak rozlewiska nad Bzurą”. Rejs trwa ponad dziewięć godzin. W żadnym wypadku nie udaje nam się śledzić okoliczności przyrody przez cały ten czas, a wręcz przeciwnie – zwłaszcza końcówkę rejsu skracają drzemki. Niestety jedyną, która nie drzemie podczas tego rejsu, jest Kamila. Jakieś dwie godziny po opuszczeniu Mandalay problemy zaczynają się dosyć niewinnie – ból głowy i niewielkie mdłości. Początkowo zrzucamy to na chorobę lokomocyjną. Chociaż dziwne, bo statkiem wcale nie kołysze – płynie dostojnie po płaskiej jak stół rzece. Z upływem czasu jednak objawy przybierają na sile. Ze zorganizowanej przez załogę wycieczki do „typowej wioski nad rzeką” wycofujemy się już w pośpiechu. Kamila leci mi przez ręce i prawie mdleje. 
Trzeba przyznać, że załoga próbuje się nami troskliwie zaopiekować. Z apteczki zostają wydane leki na biegunkę i przeciw odwodnieniu. Niestety prawie cały czas do końca podróży Kamila spędza w swojej – jak próbujemy żartować – „prywatnej kajucie”, czyli w WC. Tym bardziej więc z widoków na Irawadi niewiele zostaje nam w pamięci. W sumie nie wiemy, co było przyczyną takiego gwałtownego ataku. Przyznaję się, że oczyma wyobraźni widziałem nas już szukających szpitala. Praktycznie do końca podróży po Birmie Kamila pozostała już taka „niewyraźna”. Dopiero po powrocie do kraju przyszło nam do głowy, że nie musiało to być zatrucie pokarmowe, ale mogły być to skutki uboczne leku przeciwmalarycznego (żeby nie zostać pozwanym nie wymieniam nazwy leku na literę „M” 😉 ). Kiedy się czyta jego ulotkę, można dojść do wniosku, że jego zażywanie jest bardziej niebezpieczne, niż sama malaria. Obiecaliśmy sobie wtedy, że nie będziemy już nigdy więcej łykać tych przeciwmalarycznych świństw.
Od większych, do których można wchodzić do środka, do zupełnie małych, przypominających „komórki” z czerwonej cegły zagubione na pustkowiu, przy których pastuszkowie pasają swoje stada. Te, do których można wejść, mają surowe wnętrza, korytarze z reguły na planie kwadratu lub prostokąta z łukami rodem z krzyżackim zamków, a ołtarze kryją we wnękach posągi Buddy. W nielicznych świątyniach zachowały się na ścianach wyblakłe freski. Na niektóre budowle można wchodzić po zewnętrznych schodach, mają po kilka tarasów – te cieszą się największą popularnością o wschodach i zachodach słońca. Turyści lgną do nich, wspinają się na nie i biorą udział w tym darmowym spektaklu – grupy osób w milczeniu wpatrzone w tarczę słońca albo wysuwającą się, albo zachodzącą za pasmo wzgórz. 
Ananda Temple z czterema dziesięcio-metrowymi stojącymi posągami Buddy, Shwe San Daw ze stromymi schodami i pięcioma tarasami, które turyści chętnie okupują dla najlepszych ujęć o wschodzie i zachodzie słońca.. Sulamani Temple tchnąca elegancją, czy najbardziej masywna, ale niestety pozbawiona przez trzęsienie ziemi zwieńczenia – Dhammayangyi Temple.. 
manetką gazu tak, żeby motor „sam” wydobył się z piachu, przy okazji nie wyrywając mi się z rąk. Kiedy tracę kontrolę, skuter ciągnie mnie za sobą, jak duży pies swojego właściciela 🙂 Raz z kolei, kiedy jedziemy przez wieś poza głównymi szlakami, po wyjątkowo piaszczystym podłożu, ktoś zza płotu woła do nas „where are you going!?!” (pewnie myśląc, że się zgubiliśmy). W tym momencie skuter ponosi nas jak rumak, który zerwał się do ucieczki. Nawet nie mogąc odwrócić się w stronę rozmówcy rzucam tylko przez ramię „we don’t know!!”. Śmiejemy się do rozpuku, uważając, żeby tylko nie wywalić się na piachu 🙂 Tak.. zdecydowanie elektryczny skuter jest bohaterem tych trzech dni w Bagan 🙂 Raz tylko nas zawodzi, bo nie naładowano go należycie. Przez ostatnie kilometry powrotne do bazy niewiele już można z niego wydusić, a ostatnie kilkaset metrów to ja go pcham.. 🙂
trzęsienia ziemi (ostatnie znaczące w 1975).. Miejsce uważane niegdyś za święte, straciło jednak na znaczeniu.. Na dużą skalę odbudowano je w latach 90 ubiegłego wieku, ale jakość prac konserwatorskich pozostawia wiele do życzenia.. Budowle są głównie z czerwonej cegły, ale prawdopodobnie kiedyś były otynkowane.. Wnętrza są ceglane, surowe i zakurzone.. ale prawdopodobnie kiedyś malowidła zdobiły ściany.. Na podłogach pył i odłamki cegieł.. może kiedyś lśniły.. Kilka świątyń, które wciąż pełnią swoją rolę, wygląda zupełnie inaczej, są zadbane, malowane i pełne tubylców.. w ceglanych ruinach spotykamy raczej turystów.. 
zwiedzania poprzednich złotych obiektów, to po tylu dniach w Birmie i po tylu odwiedzonych świętych miejscach.. po prostu nie chce się kilka-kilkanaście razy dziennie wykonywać procedury z chusteczkami 🙂
